Reflecties van een reiziger: Colombia

Na 6 weken doorgebracht te hebben in Colombia is het weer tijd voor een verhaal over onze percepties van dit land. Voor velen toch het land van cocaïne baron Pablo Escobar en de FARC, willen wij graag een ander land aan het licht brengen. Het is weer geen kort verhaal gebleven, maar hopelijk geeft het wel een compleet beeld van onze ervaringen. Dus: forget everything you’ve ever heard about Colombia – especially when people telling you have never been there (Lonely planet - South America edition 2010).

Colombia in een notendop:

Colombia is het land waar alles groeit, en vaak goed. Zo groeit de bekende Amerikaanse Sequoia boom 3 maal sneller op Colombiaanse bodem dan in het land van origine. Colombianen kunnen dan ook werkelijk alles verbouwen wat ze willen. Het is ’s werelds 3e koffie exporteur, hangt vol met tropische vruchten, en loof, naald en palmbomen groeien naast elkaar op 3km hoogte. Ieder klimaat en landschap is te vinden in Colombia. Zo groot als Spanje, Portugal, en Frankrijk bij elkaar herbergt het land prachtige tropische stranden, ruig hooggebergte, en ondoordringbare jungle. Het was dus niet voor niets dat Colombia van grote waarde was voor de Spanjaarden bij hun verovering van Zuid-Amerika. Cartagena is jarenlang een van de belangrijkste haven in Zuid-Amerika geweest, vanwaar de rijkdommen van het continent richting Europa werden vervoerd. De stempel van de Spaanse overheersing is nog goed te zien in het land. De inwoners van Colombia komen in alle kleuren en smaken, en de invloed van de Afrikaanse slaven die de Spanjaarden naar Colombia hebben gehaald is nog groot. Zo hebben de meeste Colombiaanse dansen erg kleine pasjes zonder kruispassen. De slaven waren namelijk beperkt in hun dansen door de kettingen om hun enkels. Iedere stad heeft ook meerdere erg rijke Katholieke kerken en prachtige koloniale gebouwen ‘te danken’ aan de Spaanse bezetting. Vooral de oude stad van Cartagena is hier een prachtig voorbeeld van. Ironisch genoeg was deze belangrijke havenstad tijdens de Spaanse plundertochten ook de eerste stad in Zuid-Amerika in 1811 die zich onafhankelijk verklaarde van de Spaanse troon. Bijna 200 jaar later is de natuurlijk rijkdom van het land eens temeer zowel een zegen als een vloek. Het feit dat alles groeit als kool in Colombia maakt het ook een populaire thuisbasis voor het verbouwen van coca planten (de basis voor cocaïne), marihuana, en opiaten (zoals heroïne). ’s Werelds bekendste drugsbaron, Pablo Escobar, heeft hierdoor jaren lang een gewelddadige stempel op Medellin (zijn geboorte en sterfplaats) en de rest van Colombia gehad. Hij was zo rijk dat hij eens heeft aangeboden de gehele staatsschuld van Colombia af te betalen (een aantal miljard euro), en zo machtig dat hij in de jaren ’80 als nationaal congreslid bijna voor de nationale legalisatie van cocaïne heeft gezorgd. Eigenaar van o.a. 3 postbedrijven, 16 vliegtuigen, een aantal bouwbedrijven en later een eigen gevangenis (waar hij zelf ‘gevangen’ zat voor 1 ½ jaar). Na een periode waarin het hoofd van een politieagent 1000 US dollar waard was, bomaanslagen alledaags waren en reizen door het land onmogelijk was, werd Escobar in 1993 neergeschoten. Dit was echter niet het einde van de ellende in Colombia. De FARC (Fuerzas Armadas Revolucionarias de Colombia), die voortkomt uit ontevredenheid met de nationale politiek (niet geheel ondenkbaar), nam veel van de cocaïne handel over, om haar eigen activiteiten te financieren. Een 2e guerrilla beweging: de paramilitairen, komt voort uit een groep rijke landeigenaren die hun grond bedreigd zagen en zichzelf organiseerden om hun eigen voortbestaan en veiligheid te waarborgen. Beide verzetsbewegingen hebben nog steeds veel invloed op het land. De simpele coca boer komt er het slechts vanaf: coca bladeren verbouwen is legaal en dit wordt hier al duizenden jaren gedaan door de inheemse bevolking. Maar de boeren mogen tegenwoordig niet veel grond hebben en krijgt bijna niks betaald voor de grondstoffen die ze leveren. Deze grondstoffen worden gemixt met chemicaliën en uiteindelijk als cocaïne voor veel geld verkocht worden, buiten de invloed van de boeren om.

Met de komst van de vorige president van Colombia, Alvaro Uribe, zijn de guerilla’s verdreven naar de moeilijk begaanbare uithoeken van het land. Dankzij een overvloed aan militairen, op straat en onderweg, is het huidige Colombia overwegend veilig. Voor een land dat 17 jaar geleden nog werd gedomineerd door een drugsbaron en waarvan de FARC 5 jaar geleden nog in de hoofdstad (Bogota) aanwezig was, is het bijzonder progressief en vooruitstrevend. Zo wordt iedere zondag 120 km weg dwars door het centrum van Bogota afgezet voor alle auto’s zodat iedereen op de fiets kan springen en al bewegend kan genieten van het hart van de stad. Medellin (Colombia’s 2e stad) heeft een hypermodern metrosysteem en een gloednieuwe kabelbaan die de voorheen moeilijk bereikbare sloppenwijken van de stad verbinden met het centrum om ontwikkeling te bespoedigen. Iedere stad heeft haar eigen karakter, wat misschien wel het meeste spreekt door het feit dat de inwoners van de verschillende grote steden allemaal een andere naam hebben en andere eigenschappen toegedicht krijgen. De inwoners van Cartagena (en omliggende steden) heten costeños, staan bekend om hun ‘street smart’ en worden ook wel bijen genoemd, door hun handigheid. De inwoners van Medellin zijn de trotse paises en staan bekend om hun coöperatieve ondernemendheid, die de stad van ’s wereld moordhoofdstad in 15 jaar een complete metamorfose hebben gegeven (een grappige bijkomstigheid in deze context is dat het ook de mondiale hoofdstad van de plastische chirurgie is..). De inwoners van Bogota, de rollos, zien zichzelf als cultureel superieur en cultuur heeft dan ook een prominente plek in de stad (te zien aan de grootste diversiteit aan internationaal eten, prachtige en diverse musea, en een even divers pallet van smaken in kleding op straat). Een zeldzame gedeelde nationale liefde is vlees. Vegetarisch betekent veelal meer groente, maar nog steeds met vlees. De gemiddelde kaart (de serveerster) in een restaurant wordt dan ook gedomineerd met keuzes in de bereidingswijze van je kip/koe/varken, waar standaard rijst en bonen bij komen.

De mensen van Colombia:

Wat het meeste opvalt aan de mensen in Colombia is hun oprechte vriendelijkheid. Con mucho gusto (zoiets als zeer graag gedaan) is dan ook een van de meest gehoorde zinnen in Colombia. Het is in meer landen op de wereld waar je al snel ‘vrienden’ bent met de lokale mensen, maar wat Colombia onderscheidt is dat het hier oprecht is en zonder verplichtingen. Mensen helpen je omdat ze trots zijn op hun land, en willen dat je er van geniet, niet omdat ze ergens nog iets verkopen of nog wel een neef/broer/oom kennen die een ‘fantastische deal’ voor je heeft. Colombianen zijn zeer bewust van hun nog twijfelachtige internationale reputatie, en zijn collectief vastberaden daar iets aan te doen. De bevolking is erg blij dat het land sinds enkele jaren weer bereisbaar is. Het is voor ons toch onvoorstelbaar dat mensen van onze leeftijd pas een paar jaar de mogelijkheid hebben hun eigen land te zien. Dit gaat vaak met de bus en met de hele familie op 2 stoelen (ook in nachtbussen). Niet heel vreemd gezien de hoge prijzen van vervoer, maar wel bewonderenswaardig om te slapen met 2 kinderen op je schoot.

De mensen in Colombia zijn over het algemeen ondernemend en open minded, wat o.a. te zien is aan het progressieve beleid om het land weer op de internationale kaart te krijgen. Mensen die dit doen, zoals popster Shakira, ontvangen een zeldzame ere medaille. De keerzijde van de ondernemende kant is dat de drugs handel in Colombia nog steeds groot is. Het is niet populair om drugs te gebruiken bij Colombianen, maar zo lang er internationale vraag is, zullen er Colombianen zijn die het willen verkopen (confronterend feitje dat de Colombianen zelf graag aanhalen: er zijn meer cocaïne gebruikers in de USA dan dat er Colombianen zijn). Mensen zijn slecht bewust van het milieu. Menig prachtig uitzicht wordt verpest door rondslingerend afval. Ook een gezond dieet behoord nog niet echt tot de nationale psyche. Obesitas lijkt een opkomend probleem te zijn, wat in de steden wel tegen gegaan wordt met ‘zondag sport dag’.

De politiek van Colombia:

De angst voor guerrilla’s is nog groot in Colombia. We hebben van mede reizigers gehoord dat hun bus gestopt werd door de FARC, omdat zij de lokale mensen in de bus wilden laten weten dat ze nog in leven waren. Eens in de zoveel tijd wordt er ook een aanslag gepleegd, of een rijke zakendochter gekidnapt. Het dominante deel van de huidige nationale politiek centreert zich dan ook op het bestrijden van deze interne dreiging. Als je de grens overgaat en Colombia over land betreed, dan hangen er grote posters vol foto’s van de kopstukken van de FARC inclusief de prijs die er op hun hoofd staat (een half miljoen euro voor de belangrijkste mannen). Grote kruizen door een aantal van de foto’s demonstreren de FARC leden die gevallen zijn door het succesvolle beleid van de regering. Dit is voornamelijk te danken aan president Uribe, die in zijn 8 jarige ambtstermijn Colombia weer toegankelijk heeft gemaakt. Dit heeft hij vooral gedaan door het land vol te laten stromen met militairen. Overal zijn zwaar bewapende militairen op straat, en onderweg kom je altijd langs meerdere gewapende controle posten. In eerste instantie is dit even schrikken, maar het zorgt er voor dat je als toerist veilig van het land kunt genieten. President Uribe is mateloos populair in eigen land en heeft de FARC als nationale zondebok neergezet voor de problemen in het land. Vreemd is het dan ook dat volgens sommige sceptici Uribe in het verleden nauwe banden heeft gehad met sommige FARC kopstukken. Colombia heeft echter een verleden van complexe politiek en een dunne scheiding tussen politiek en criminaliteit. Wat hoe dan ook een feit blijft, is dat onder het bewind van Uribe het land vele malen veiliger is geworden, en dat zijn huidige opvolger, Juan Manuel Santos vastberaden is deze lijn voort te zetten.

Om deze politieke lijn mogelijk te maken zijn er veel militairen nodig. Er is dan ook dienstplicht in Colombia. Mannen moeten na de middelbare school 2 jaar in het leger, of een jaar bij de politie (of een combinatie van de 2). Je kunt dit enkel ontwijken door het af te kopen. De landmacht is het meest populair, en ook het beste ontwikkelt. Dit heeft te maken met geld. Voor de luchtmacht of marine moet je extra betalen voor je opleiding, wat weinig Colombianen kunnen, en daarnaast is de apparatuur van de luchtmacht en marine gedateerd. Israel traint Colombiaanse militairen, en het Colombiaanse leger geeft op haar beurt weer jungle training aan het leger van de USA. De politie is zeer geavanceerd in Colombia, en lijkt een stuk uitgebreider te zijn dan die van ons. Waarom niet iedereen bij de politie wilt is voor ons een raadsel. Het schijnt goed te verdienen, en er zijn enorme voordelen: eigen ziekenhuizen, eigen huizen, eigen vakantieoorden, eigen sociale zekerheid (ook voor je gezin). Het enige wat we hebben kunnen ontdekken is dat je voor de hogere functies door grondige fysieke en psychische keuringen moet.

De politieke nadruk op veiligheid doormiddel van leger en politie heeft ook een keerzijde. Er zijn weinig publieke scholen in Colombia, en private scholen zijn er duur. In Cartagena heeft de publieke universiteit voor haar studie medicijnen bijvoorbeeld 10.000 aanmeldingen, terwijl er maar 100 plekken per jaar weg te geven zijn, wat loting studies in Nederland weer in een ander perspectief zet. Dit alles resulteert dan ook in slechte kansen op goed onderwijs voor de lagere klassen van de bevolking in Colombia. Sommige mensen hadden dan ook gehoopt op een opvolger van Uribe die meer aan de fundamenten van het land zou werken.

De economie van Colombia:

Colombia’s belangrijkste export product is koffie, maar heeft in het algemeen een goed lopende agrarische sector. Informele en formele economie lopen nog wel veel door elkaar, wat in veel landen in deze streek te zien is. Zo is de bus een publieke service, maar lijkt het voor een deel toch te draaien op het ondernemerschap van de buschauffeur en zijn hulp (degene die het geld int, uit de deur hangt om mensen de bus in te schreeuwen, en de bagage op het dak bindt). Iedereen is wel erg fanatiek om de eigen bus vol te krijgen, en eenmaal vertrokken van het station gelden er creatieve tarieven en is de bus nooit vol genoeg. Dit vermoedelijke bijbeunen zou te verklaren zijn door het minimumloon in Colombia, wat ongeveer 225 euro per maand is. Gezien de kosten van leven is dit behoorlijk aan de lage kant. Huizen zijn goedkoop (30.000 euro voor een starterswoning), boodschappen in de supermarkt gemiddeld 75% van de Nederlandse prijs (behoorlijk duur dus). Het is gangbaar voor studenten om thuis te blijven wonen, of als ze van stad verhuizen om bij een ander gezin in te wonen.

De naweeën van de cocaïne gedomineerde dagen van Colombia zijn nog wel te merken in de economie. Zo is het niveau van de nationale voetbalclubs enorm omlaag gegaan de afgelopen jaren. Er zat vroeger veel drugs (witwas) geld in de voetbalclubs, die daardoor veel kapitaal hadden om spelers te betalen etc. Toen de drugs kartels ineenstorten was dit geld opeens weg. Huidige bedrijven zijn echter nog steeds huiverig om hun naam aan de voetbalclubs te verbinden omdat deze nog steeds in verband worden gebracht met drugs geld.
Als laatste laat de economie van Colombia veel ‘westerse’, vooral noord Amerikaanse invloeden zien. Een interessant voorbeeld is de invloed van het Amerikaanse leger op de Colombiaanse maatschappij. Een populaire naam onder de laagste bevolkingslaag van Colombia is Usnavy, wat voorkomt uit de naam op de containers vol hulpgoederen die de USA stuurt aan Colombia: US Navy. Ook alle Hollywood films en westerse muziek sterren zijn bekend, in ieder geval bij de hoger opgeleide jongeren van Colombia. Wat ook opvallend is dat veel publieke faciliteiten op het eerste gezicht heel efficient en westers zijn ingericht. Maar als ze dan in gebruik genomen worden blijkt het toch allemaal net wat minder handig te zijn. Zo staat iedereen bijvoorbeeld netjes in een rij te wachten om de bus in te mogen, maar dan moeten de mensen die uit de bus gaan door de rij heen van mensen die de bus in willen (het blijft natuurlijk wel Zuid Amerika). Deze invloeden zullen alleen maar toenemen, aangezien het toerisme booming is in Colombia, en toeristen faciliteiten overal aan het ontspringen zijn.

Ten slotte:

Wij willen iedereen bedanken voor alle enthousiaste reacties op ons vorige reflectie verhaal (en natuurlijk ook de andere verhalen), dit stimuleert ons enorm om onze ogen open te houden in de landen waar we zijn. Een grappige kanttekening is dat we in Colombia hoorden dat de lokale bevolking de Europese obsessie met cijfers en feitjes over een land (hoeveel mensen wonen hier? wat is het minimum loon? hoeveel studenten heeft deze universiteit?) maar vreemd vinden, aangezien ze hier zelf niets om geven en wij het vaak beter weten dan de mensen zelf. Maar we hebben besloten trouw aan onze eigen cultuur te blijven en hopelijk hebben we jullie met dit verhaal dan ook een goed beeld kunnen geven van onze perceptie van Colombia. Ook nu nodigen we iedereen uit om ons aan te vullen of te corrigeren! Dan rest ons enkel de briljante nationale toerisme slogan ter afsluiting: “Colombia: the only risk is wanting to stay”. Try it for yourself..

Lobke en Rio