Reflecties van een reiziger: Zuid Amerika

Zuid Amerika, het continent van de tango en de salsa. Het continent van de passie, de trots, de cultuur, de extremen en de contrasten. Een continent waar rijst, bonen en aardappelen alle drie samen in 1 maaltijd horen. Zuid Amerika, het continent van onze droom die uitgekomen is.

Hoewel ieder land in Zuid-Amerika een sterke eigen identiteit heeft, en daar bijzonder trots op is, is er duidelijk ook een gemeenschappelijke identiteit. Hoewel niet alle landen in Zuid-Amerika zich verenigd voelen hebben ze wel een grote gedeelde geschiedenis en kan men zeker spreken van een Zuid-Amerikaanse cultuur. Wij hebben in een jaar 9 landen bezocht en Zuid-Amerika intensief mogen beleven. Hoewel de Guayana’s en Suriname er een beetje buiten lijken te vallen (door hun Britse, Franse, en Nederlandse invloed) zullen wij proberen een beeld te scheppen van de gemeenschappelijke deler van de andere landen.

Dit zijn de landen die getekend zijn door de Spaanse verovering (Brazilië met een Portugese geschiedenis zijn we maar een week geweest, maar lijkt wel veel gemeenschappelijk te hebben met de Spaanse landen). Landen die tot op heden vechten om een balans te vinden tussen de opgelegde cultuur van ongeveer 500 jaar geleden en hun eigen cultuur, die al ruim 5000 jaar oud is. Landen die twijfelen tussen mee gaan in de mondiale ontwikkeling, of eerst zorgen dat Zuid-Amerika vrij is van buitenlandse invloeden die de koers van het continent bepalen. Het zit in de harten van de Zuid-Amerikanen om met passie voor alle extremen te gaan. Het is een continent in beweging, vol potentie, maar met nog een onbekende koers.

Onderweg in Zuid-Amerika

Reizen in Zuid-Amerika is niet zonder hindernissen. Een groot deel van de charme van Zuid-Amerika ligt op straat, zit in het openbaar vervoer, en is binnen in je ho(s)tel. Zo is Zuid Amerika het continent van de stoplichten die als enige functie hebben om de straat wat te verlichten in 3 verschillende kleuren. Maar over het algemeen wordt er niet voor een roodlicht gestopt (behalve in Chili) en werkt de toeter nog als het meest betrouwbare systeem om niet te worden aangereden. Als voetganger ben je helemaal ondergeschikt in het verkeer en moet je goed oppassen dat je niet wordt aangereden. Zebrapaden zie je overal, maar verwacht niet dat je daar rustig op kan oversteken (wederom behalve in Chili).

Volgens ons een van de grootste problemen op heel dit continent is afval. Overal gooien mensen alles wat ze niet meer nodig hebben uit het raam van de bus of hun auto. De natuur is schitterend, maar wordt snel verpest door de groeiende berg afval die overal ligt. Supermarkten stoppen ieder item dat je koopt in 2 lagen plastic zakken en alles kan ‘to go’ meegenomen worden en wordt zorgvuldig in een paar plastic gewikkeld. Ecuador lost het afval probleem op door het in de zee te gooien (netjes in internationale wateren) en Bolivia is nog te leeg om zich druk te maken om de bergen afval. In Argentinië beheerst de maffia de afval industrie en Venezuela heeft teveel andere problemen om afval prioriteit te geven (daarnaast zijn ze een belangrijk onderdeel van de plastic industrie met al hun olie). De vraag is volgens ons: hoe kan er bewustzijn in Zuid-Amerika gecreëerd kan worden voordat het te laat is?

Vervoer in Zuid-Amerika is een avontuur op zich. Vliegen is voornamelijk voor toeristen, maar lokale mensen reizen voornamelijk in bussen en taxi’s (en iets dat daar tussenin zit: gedeelde taxi’s of ‘collectivos’). Ruim 60% van het vervoer in steden is taxi en deze zijn zeer betaalbaar. Aangezien iedereen een taxi sticker kan kopen zijn ze niet altijd even veilig. Ook betwijfel je vaak of de taxi de top van de heuvel gaat bereiken, maar de taxi chauffeur heeft altijd wel wat te vertellen, dus je hebt weinig tijd om je daar druk over te maken.

Bussen heb je in verschillende klassen, afhankelijk van het land, de afstand en de tijd waarop je reist. Grof genomen heb je de oude Amerikaanse rammelende schoolbus voor het stadsvervoer, een semi-cama bussen (zoiets als Royal class in Europa), en cama bussen (ruime stoelen bestemd om goed in te slapen). Voor de stadbussen betaal je erg weinig, maar deze gaan tergend langzaam. Dit komt vooral omdat er geen bus haltes zijn (of ze niet gebruikt worden) en de bus overal op zijn route stopt om mensen er in of er uit te laten. Niemand loopt een meter teveel, dus de bus kan makkelijk om de 5 meter stoppen.

Voor de langere afstand bussen is een busreis van 12 of meer uur heel normaal om een weekendje de familie te bezoeken. Vandaar dat een bus met een goede stoel soms erg prettig kan zijn. Dat wil echter niet zeggen dat er rust is in de bus. Naast de huilende kinderen die je thuis ook tegen komt, is een Zuid-Amerikaanse bus een hele ervaring. Zo komen er heel veel verkopers de bus is, met snacks maar ook met complete maaltijden. Ook verkopers van producten (zakje vitamine thee inclusief biologie les, of een super handige klerenhanger). Veel mensen kopen producten en eten in de bus. Ook is het een goede markt voor straat artiesten (of in dit geval meer bus artiesten). Gitaren, panfluiten, vals zingende kinderen, en stoere rappers met een boombox op hun schouder, het kan allemaal binnen 1 busrit. Als iedereen zijn geld kwijt is en van eten en drinken is voorzien begint de film, vaak een over gesynchroniseerde Arnold Schwarzenegger, Sylvester Stalone of Jean Claude van Damme klassieker die net iets te hard staat. Na de film gaan de lichtjes uit en kun je als je geluk hebt de rest van de nacht meegenieten met de muziek van de buschauffeur. Soms zijn het ontroerende liefdes ballades, of het is pompende reggaeton. Als je dan net lekker ligt te slapen is er altijd nog de militaire controle voor drugs of andere illegale zaken in de bus. Dus iedereen de bus uit en de honden en mannen met zaklampen de bus in. Toeristen worden meestal wel zo goed als overgeslagen met deze controles. Door de leeftijd van de meeste bussen en de ruige wegen in veel landen is er als laatste ook nog een zeer reële kans dat de bus de rit niet overleefd en dat je halverwege een paar uur moet wachten op een andere bus. Er zijn natuurlijk wel verschillen tussen de landen. Zo zijn de bussen in Venezuela ijskoud, heeft Ecuador nauwelijks slaapbussen (omdat het een relatief klein land is en in de nacht reizen is gevaarlijk), krijg je in de lange afstand bussen in Argentinië vaak een maaltijd en zelfs een wijntje, zijn de bussen in Brazilië belachelijk duur en doet geen enkele WC het in de bussen in Bolivia.

Binnen in je ho(s)tel is het elektrische douche systeem wel heel typisch in Zuid-Amerika. Dit is een soort douchekop waar het koude water doorheen stroomt en vervolgens warm(er) uit de douchekop komt. Aangezien het vermogen van deze apparaatjes beperkt is moet je op zoek naar een balans tussen een fatsoenlijke straal water en de warmte (meer water door het systeem betekend minder tijd om het op te warmen). De realiteit is vaak en koude douche, hoewel je wel met de belofte van warm water naar het hostel bent gelokt (wel een vereiste in het Andes gebergte). Wie meer betaald in de steden krijgt natuurlijk wel een betere douche, maar in veel kleine dorpjes is er niets anders dan dit.

Wel is internet zeer beschikbaar in alle landen van Zuid-Amerika, en zijn er erg veel plekken waar je WIFI kan ontvangen. Snelheid verschilt wel behoorlijk per land (Argentinië snel, Bolivia tergend langzaam).

De mensen

Het eerste wat gezegd moet worden over de mensen in Zuid-Amerika is dat ze vol passie zitten. Dansen is liefde en lust in Zuid-Amerika en iedereen lijkt ritme in zijn bloed te hebben. De tango, salsa, merengue en de cumbia worden van jongs af aan geleerd. Oma swingt met haar kleinzonen en muziek doet iedereen bewegen in Zuid-Amerika. Er zijn dan ook genoeg feestdagen om je dans vaardigheden te oefenen. Alles wordt aangegrepen voor een groots feest, en iedere maand worden alle landen minimaal een keer geheel stil gelegd voor een heilige. Feesten zijn Katholiek, inheems, of meestal gebaseerd op een mix van beide. Alles gaat gepaard met rituelen en tradities, en ieder feest heeft zijn specifieke locatie waar het plaats moet vinden. De feesten in Zuid-Amerika zijn vaak zeer kleurrijk (door de inheemse invloed) en gaan gepaard met de nodige hoeveelheid bier.

Bier wordt veel gedronken in heel Zuid-Amerika en bier reclames domineren vaak de straat en de verschillende kioskjes. Bier heeft een grote religieuze functie. Zo gaat het offeren van coca bladeren, een lama foetus of een speelgoed auto vaak gepaard met een beetje bier voor Pacha Mama (moeder aarde). Deze is altijd zo gul om de helft (of meer) van het flesje met de schenker te delen. Bier gaat niet alleen goed met rituelen, maar ook met voetbal. Deze sport is een grote passie in heel Zuid-Amerika. Nederland met de ‘naranja mecanica’ (oranje machine) heeft veel fans in Zuid-Amerika. Iedereen denkt te kunnen voetballen, maar over het algemeen viel ons het niveau een beetje tegen. Het mooie is hier echter dat iedere wedstrijd wordt beleefd als de finale van de Champions League, met een echte liefde voor het spel.

Naast al deze inspanning (in en naast het veld) is er ook een passie voor eten. Eten, en dan vooral de lunch, is een belangrijk sociaal onderdeel van de dag. De gemiddelde lunch is een soep vol aardappelen en daarna een hoofdgerecht met rijst (vaak met bonen), ui, tomaat en een stuk vlees of kip. Vegetarisch zijn is vaak een uitdaging in Zuid-Amerika. Het kopen, voorbereiden en nuttige van eten beslaat een groot deel van de dag. Markten zijn overvol en chaotisch, supermarkten traag en omslachtig, maar niemand lijkt zich hier echt aan te storen. Iedere hap is de moeite waard.

Er wordt alleen over het algemeen ongezond gegeten. Veel gefrituurd, overwegend vlees met weinig groenten en fast food is erg populair. Overgewicht en de ziektes die daar bij komen kijken zijn dan ook een enorm probleem, wat alleen maar lijkt te groeien. Veel landen organiseren dingen om mensen aan het bewegen te krijgen, maar het bewustzijn is nog minimaal en er lopen schokkend veel kinderen met overgewicht rond. Iets wat in de toekomst een grote impact op de sociale stelsels van deze landen zal gaan hebben.

De passie voor eten gaat gepaard met veel trots. Iedereen is trots op de eigen keuken, zoals geroosterde hamster of gebarbecuede bloedworst. Ook is er trots voor het eigen land. Mensen zijn over het algemeen vereerd dat je hun land bezoekt en overladen je met plekken die je MOET zien voordat je het land verlaat. De buurlanden zijn natuurlijk altijd minder en de beste dingen komen uit de eigen streek. Het is komisch dat ieder land het eens lijkt te zijn over hun perfecte stad. Dit zijn de steden met het beste klimaat en de leukste mensen, volgens de lokale mensen. In Venezuela is dit Merida, in Colombia Medellin, in Ecuador Baños, in Perú Arequipa, in Bolivia Cochabamba, in Chili Valparaiso, en in Argentinië Mendoza.

De trots gaat gepaard met een grote vriendelijkheid. Mensen zijn open en hartelijk. Vooral als je een poging doet Spaans te spreken maak je erg snel vrienden voor het leven. Over het algemeen zijn mensen zeer behulpzaam en doen ze veel moeite om het je naar je zin te maken in hun land. Er zijn natuurlijk verschillen tussen de landen, maar Zuid-Amerikanen mogen zeker als gastvrij bestempeld worden.

In de meeste landen van Zuid-Amerika is er nog een duidelijk verschil tussen mannen en vrouwen. Chauffeurs zijn overwegend mannen, op de markt staan overwegend vrouwen. Vrouwen hebben de zorg voor kinderen, de stereotype Zuid-Amerikaans man neemt dit niet zo nauw. Relatie problemen zijn een dagelijkse bezigheid voor Zuid-Amerikanen.

Opvallend is dat vaak vrouwen degene zijn die het zware tilwerk doen. Veel vrouwen lopen met doeken op hun rug gebonden. Daarin dragen ze kilo’s aan spullen en ook nog 1 of 2 kinderen. Vrouwen lopen veelal ook nog in klederdracht, mannen niet. Grappig is dat er voor toeristen overal in Zuid-Amerika speciale ‘typische’ kleren worden verkocht, de outfit voor de echte reiziger (bandjes, pyjama broek, lama trui, etc.), maar deze kleren worden nergens door de lokale bevolking gedragen.

Als laatste zijn de mensen in Zuid-Amerika zeer ondernemend. Waar anders ter wereld hebben alle grote steden een markt waar je de spullen die ze van je gestolen hebben weer terug kunt kopen op advies van de politie. Het is misschien paradoxaal om te onderhandelen over de prijs van je gestolen tas, maar business is business. In Zuid-Amerika verkopen ze alles wat je wilt, waar je het wilt. Tegenover het postkantoor koop je dozen om je pakketjes mee te maken, stiften om het adres op te schrijven, en beschermend verpakmateriaal zodat je souvenirs heel thuis komen. Tegenover de telefoon winkel staan alle kioskjes met hoesjes en oordopjes. Naast de winkel met elektronica kun je al je illegale Dvd’s en programma’s kopen. En als je ergens teveel gekocht hebt kun je altijd handige draagtassen kopen, of is er iemand met een karretje om je spullen mee te vervoeren. Dit gaat verder dan in Europa. Veel is te personaliseren in Zuid-Amerika. Als je bij de apotheker maar 3 paracetamol wilt, dan knippen ze er gewoon 3 van de strip af. Sigaretten kun je per stuk kopen. Dit zorgt er voor dat er veel kleine handeltjes ontstaan in een enorme informele economie die voor heel veel mensen werk verschaft.

De economie

De informele (zwarte) economie is groot in de meeste landen van Zuid-Amerika. Alles is te koop op straat, maar je moet goed letten op de kwaliteit. Daarnaast zijn veel kleine winkeltjes die eigenlijk alles verkopen. Als je iets niet ziet, moet je het zeker eerst vragen, want ze toveren van alles uit een doos onder een tafel of bovenop een kast. Ook worden er veel rare combinaties verkocht. Zo krijgt je bij eieren of shampoo een gratis pak margarine. Toch vragen we ons nog steeds vaak af hoe deze winkeltjes overeind kunnen blijven aangezien heel de straat hetzelfde verkoopt. Zo heb je een straat met lampen, een met kleermakers, een met wasmachines, een met kranen, een met wc-brillen, een met gereedschap etc.

Op de markt, maar ook in winkels, valt te onderhandelen. Onderhandelen is echter niet hetzelfde als bijvoorbeeld in Azië. Mensen zijn sneller beledigd en lopen weg als je niet de genoemde prijs wilt betalen. Je moet wel een beetje onderhandelen maar het is zeker geen spel waar je met ¼ van de eerstgenoemde prijs naar huis gaat. In Zuid-Amerika kun je meestal enkel een korting bedingen, maar geen prijzen halveren. We denken dan ook niet veel opgelicht te zijn.

De meest opvallende winkel in Zuid-Amerika is de apotheker, die vaak 24/7 open is. Letterlijk om de 2 blokken in heel Zuid-Amerika zijn apothekers te vinden en er wordt nergens moeilijk gedaan over het slikken van medicijnen. Als je naar de apotheek gaat en vertelt waar je last van hebt loop je binnen 2 minuten met een tas vol pillen naar buiten voor maar een paar euro. In sommige landen zijn er zelfs grote drive-through apothekers.

Er is veel buitenlandse invloed op de economieën in Zuid-Amerika. Natuurlijk begon dit met de Europese veroveringen ruim 500 jaar geleden. De meeste landen zijn behoorlijk bestolen van hun rijkdommen en veel van de hedendaagse infrastructuur is bekostigd door Europa. De steden zijn naar Spaans model, de rails is van Britse makelarij en de bouwmaterialen van de landhuizen komen uit Frankrijk. Inmiddels zijn er grofweg 2 stromingen te zien. De overwegend socialistische landen (Venezuela, Ecuador, Peru, Bolivia, en Paraguay) die zoveel mogelijk willen nationaliseren en druk bezig zijn grote buitenlandse bedrijven weg te jagen om het geld in eigen land te houden. Op deze manier raken ze minder kwijt aan buitenlandse mogendheden, waar vervelende voorbeelden van zijn in het verleden. Het nadeel is echter dat de landen vaak zelf niet in staat zijn de grote organisaties efficiënt te managen, waardoor veel welvaart op de lange termijn verloren gaat. Aan de andere kant heb je de meer kapitalistische landen (Colombia, Chili, Argentinië, Uruguay, en Brazilië). Deze landen worden sterk beïnvloed door de ‘westerse wereld’ met de grote merken voorop. Deze landen willen mee in de wereldeconomie en stellen hun grenzen open voor buitenlandse investeringen. Dit gaat echter niet zonder concessies ten koste van hun eigen cultuur, natuur en mensen.

De grootste buitenlandse economische invloed op Zuid-Amerika komt vanuit de Verenigde Staten. Zo heeft Argentinië haar economie jarenlang aan de dollar gekoppeld om uit een heel diep financieel dal te komen. In Peru en Bolivia worden alle grote transacties (huizen, huur, etc.) in US dollars gedaan. Ecuador heeft als nationale munt de US dollar. Brazilië en Paraguay hebben flinke leningen bij de VS voor het bouwen van de Itaipu dam en de handel op de zwarte geldmarkt in Venezuela gaat voornamelijk in dollars. In veel supermarken in alle landen betaald men ook met US dollars. Vrijwel in alle landen is het mogelijk dollars te pinnen. De euro wordt overal geaccepteerd, maar de dollar is duidelijk nog de standaard.

Politiek

Politiek is de invloed van de VS nog veel groter. Zo heeft de VS de productie van cocabladeren in Bolivia verboden en geven ze de schuld aan Peru en Colombia voor het overmatige cocaïne gebruik in de VS. Het probleem wordt snel bij landen in Zuid Amerika gelegd, terwijl als er in de VS geen cocaïne meer gekocht wordt de productie snel stil zal komen te liggen in de Zuid Amerikaanse landen. Ook bemoeit de VS zich met de politieke situatie in Venezuela en de FARC in Colombia. De inwoners van Zuid Amerika worden in een aantal landen niet met open armen ontvangen en moeten veel betalen om het land in te mogen. Het resultaat is dat Chili, Brazilië en Bolivia visumkosten vragen aan toeristen van de VS, Canada en Australië. Amerikanen en Israëliërs komen Venezuela niet eens in. Wij zijn dan ook erg blij met ons Nederlandse paspoort, waarmee we toch zeker 500 euro bespaart hebben.

Buiten deze directe invloeden is de indirecte invloed van de VS ook erg groot. Zo kun je overal Amerikaanse TV ontvangen en worden dezelfde series die bij ons populair zijn hier ook veel bekeken. Via tv, film, internet en mode is de invloed van westerse landen groot. Zo wordt met de kerst sneeuw nagemaakt, terwijl het buiten 30 graden is. Blonderen vrouwen hun haren en zijn westerse kledingmerken erg populair. De jeugd spreekt alleen nog maar Spaans (en veel studeren Engels) en de originele talen worden bijna niet meer geleerd. De meerderheid is streng katholiek en er heerst nog steeds veel armoede omdat tijdens de kolonisatie al het zilver, goud en de mineralen naar Europa vervoerd zijn.

Een probleem in de meeste Zuid-Amerikaanse landen is een groot verschil tussen arm en rijk en het uitblijven van een grote middenklasse. De rijken zorgen dat de rijkdom en macht in hun handen blijft. Corruptie is dardoor aan de orde van de dag en regimes vallen sneller dan dat ze gevormd worden. De ‘gewone’ mens is vaak van mening dat de politici de grootste maffia zijn en vriendjespolitiek is erg belangrijk (zo bestaat de meerderheid van de regering in Bolivia uit de folklorische bandleden van de president). Veel families van buitenlandse komaf hebben nog veel macht in Zuid-Amerika (Bolivia is het enige en eerste land met een inheemse president).

Door het grote verschil tussen arm en rijk is er nog veel criminaliteit. Dit heeft tot gevolg dat er nog veel wapens op straat zijn te zien bij privé bewakers, politie agenten, maar ook criminelen. Een leven is in veel landen van Zuid-Amerika nog weinig waard en gewapende overvallen zijn niet ongewoon.

Toeristen, door hun rijkdom, zijn vaak ook slachtoffer van deze criminaliteit. Er is bij veel armere mensen in Zuid-Amerika haat jegens toeristen (de Amerikanen voorop). Dit is vaak ook wel goed te begrijpen aangezien veel toeristen wensen in het Engels aangesproken te worden en graag eten in Westerse restaurants. Veel grote steden hebben wijken waar eigenlijk alleen Gringo’s met hun bleke koppen rondwandelen en je tijdelijk het gevoel hebt in Europa te zijn.

Hoewel de buitenlandse invloed enorm is op Zuid-Amerika zijn de bevrijders van Zuid Amerika grote helden; dit zie je terug in de straatnamen, namen van steden, gebouwen etc. Bijvoorbeeld Colon, Pizarro, Di la Selva, Bolivar, Sucre, Mariscal. Het zijn echter vrijwel allemaal helden van de afgelopen 500 jaar en vrijwel allemaal van Europese komaf. Van de 5000 jaar daarvoor vind je bijna niets terug, dit is grondig onderdrukt door de veroveraars en de Katholieke kerk. De moderne held van Zuid-Amerika is nog altijd Ernesto Che Guevara. Deze is overal in Zuid-Amerika terug te vinden en een voorbeeld voor velen.

Samanvattend, Zuid Amerika is een geweldig continent waar wij een geweldig jaar hebben gehad. Het heeft haar problemen, maar nog veel meer haar charmes. Het is een integrerend continent, complex, maar met een eenvoudige kijk op het leven. We hebben genoten van de cultuur, de natuur en we zijn gaan houden van de open en oprechte mensen met hun taal. Al met al hebben we een erg divers en leerzaam jaar gehad en zullen wij Zuid-Amerika nooit meer vergeten!